HAYALDEN GERÇEĞE BİR HÜRKUŞ HİKAYESİ

Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından milli imkanlarla üretilen, özgün olarak geliştirilen ilk uçak konumunda ve ilk Türk sivil imalatı sertifikasına sahip uçağımız Hürkuş ismi ile anlamlı, teknolojisi ve kullanışlılığı ile sınıfına göre üstün özelliklerle sivil ve askeri ihtiyaçları karşılayacak. Bir fikirden, bir efsaneden doğan ve azimle gökyüzüne buluşan Hürkuş’u inceleyim.

Vecihi Hürkuş’u Tanıyalım

Vecihi Hürkuş, Türk Havacılık tarihinin kahramanlarından biri. Havacılıkta
ilklerin insanı olmayı başaran Vecihi Bey Türkiye’nin ilk yerli uçağını üretip uçurdu, ilk uçuş okulunu kurdu, ilk kadın pilotumuz Bedriye Tahir
Gökmen’i eğitti. Peki Vecihi Hürkuş tayyareci olmaya nasıl karar verdi?

I. Dünya Savaşı yıllarında Mısır Seferini yapan ve aynı zamanda ilk hava
şehitlerimiz olan Fethi, Sadık, Nuri Bey uçak kazası sonrasında hayatlarını
kaybetmeleri Vecihi Bey’i derinden yaraladı. Bu sarsıcı kazadan fazlasıyla
etkilenen Vecihi Bey tayyareci olmaya karar verdi. Birçok savaşa katıldı.
Kafkas Cephesi’nde bir Rus uçağını düşürdü ve “düşman uçağını düşüren
ilk pilot” unvanını kazandı. Bu sırada esir düşmesine rağmen kaçmayı
başardı ve “sivil tayyareci olarak” Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Kendi ürettiği
uçağı 1925 yılının ocak ayında Vecihi K-VI uçağı Seydiköy Tayyare
Meydanı’ndan havalandı. 15 dakikalık bu uçuşundaki coşkuyu notlarında
şöyle ifade ediyordu:

’’Belki heyecanım vardı, fakat sevinçten hiçbir şey
hissetmeden kuşumun ayaklarının yerden kesildiğini anladım’’

Milli uçak üretme yolunda birçok engelle karşılaşan Vecihi Bey hiçbir zaman yılmadı. Bu yoldaki inancını “Ben muvaffak olmak için buna muhtacım.” diyerek notlarında anlatıyordu.

Vecihi Hürkuş 16 Temmuz 1969 tarihinde Ankara Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi’nde hayata gözleri yumdu.

İşte böyle azimli insanın ismini alan proje Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı: Hürkuş Türk Havacılık ve Uzay Sanayii maharetiyle ülkemize kazandırılan milli uçağımızdır. Ankara Akıncı Hava Üssü’nden gökyüzüne havalandığında tarihler 29 Ağustos 2013 gösteriyordu. Gelin hep birlikte 88 yıllık milli uçak serüvenimize bir göz atalım.

Havacılığa Kesin Giriş Yapıyoruz

Türk Havacılık Uzay Sanayii( TUSAŞ) 1973 yılında ülkesine hizmet etmek amacıyla bu serüvene çıktı. 2005 yılında %100 milli sermaye oldu ve aldığı bu güçle ilk büyük hamlesini yaptı. Milli uçak üretme isteğini güçlü bir iradeyle ortaya koydu. Savunma Sanayi Müsteşarlığı da artık doğru zamanın geldiğine inanıyordu. Hava Kuvvetleri Komutanlığı ihtiyaçları doğrultusunda harekete geçildi ve dünyada kullanılan birçok eğitim uçağı incelendi. O günlerde “vortex” olan uçağın hazırlıkları için ilk çalışmaların TUSAŞ tarafından yapılması istendi. Hava kuvvetlerimizin acil ihtiyacı nedeniyle ertelenen projeden dolayı uçak ihtiyacı Kore Havacılık Endüstrisi (KAI) tasarımı KT-1 modeliyle karşılandı.

Savunma Sanayi Müsteşarlığı aldığı kararla aynı zamanda özgün bir temel eğitim uçağının da Türk Havacılık ve Uzay Sanayi tarafından üretilmesi hedeflenmişti. Türkiye’nin milli uçağı, KT-1 uçağının performansını karşılamasının yanında yapısal anlamda daha uzun ömürlü olması hedeflendi. “Vortex” adıyla çalışmalarına başlanan bu milli uçağın artık özgün bir isme ihtiyacı vardı. Bu isim ülke insanımızı heyecanlandırmalı, milli uçak semalara yükselirken gururlandırmalıydı. Uçağın adı için emeği geçen herkese fikirleri soruldu ve cevap Hürkuş’ da yoğunlaştı.

Hürkuş Yeniden Doğuyor

Milli uçağa Hürkuş isminin verilmesiyle oluşan heyecan sonucunda uçağın üretim sözleşmesine zorlu bir madde daha eklendi. Milli Uçak, Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi, kısaca EASA (European Aviation Safety Agenty) tarafından sertifikası verilecekti.

Hava kuvvetlerimizde yer alan eğitim uçaklarını inceleyen mühendisler deneyimli pilotlar ile görüşüp fikir alışverişi yaptı. Öneriler neticesinde dünyada özgün tasarımlardan biri olmasına karar verdiler. Hava kuvvetlerimizin isteği doğrultusunda milli uçağın 1600 beygirlik motor ve güçlü fırlatma koltuğuyla üretilmesi düşünüldü. Ayrıca 6 dakikada 15 bin feet (4.5 km) yüksekliğe ulaşması kararlaştırıldı. Bunların yanında milli uçak gece ve gündüz uçabilecek bir kabiliyete sahip olması istendi. 7 Şubat 2007 tarihinde, TUSAŞ, EASA’ya ilk başvurusunu yaptı.

Hürkuş Hayat Buluyor

Ön Tasarım Değerlendirme Evresi kapsamında uçağın alt sistem mimarisi belirlenerek, motor, aviyonik ve diğer alt sistemlerin özellikleri çıkartıldı ve aerodinamik yüzeylerin tasarımına karar verildi.
Özgün uçak tasarım iradesinin yanında özgün bir kanat profili üretme isteğini de ekleyen TUSAŞ çalışmalara başladı. Tasarlanan özgün kanat profili ATA0201 ile dünyanın standart kanat profillerinin dışına çıktı. Hürkuş irtifadaki yüksek seyir hızını ve alçak hızlarda iniş yapabilmesi için benzer eğitim uçaklarına göre daha küçük kanat tasarlanmaya karar verildi. Gereksinimleri karşılaması için kanat kesitinin de “damla “ şeklinde olmasına karar verildi. Sonuç olarak kanat, uçağın genel gereksinimleri ve performans hesaplamaları göz önüne alınarak hesaplandı. Vecihi Hürkuş’un ölümünün 40. yıl dönümü olan 16 Temmuz 2009 tarihinde Hürkuş’un ilk metal parçası üretildi. Bir taraftan milli uçak için canla başla çalışılırken bir taraftan da Vecihi Hürkuş’un anısını yaşatmak için eşsiz bir vefa örneği gösteriliyordu. Hataları giderme de büyük ilerleme kaydeden Hürkuş artık ilk test için hazırlanmaya başlandı. Hazırlık aşamasında Hürkuş’un katı modelini oluşturuldu ve 1/3 buçuk ölçeğindeki modeli üretilerek İsviçre ve Almanya’da rüzgâr tüneli testine tabi tutuldu. Özgün uçak tasarımı ve uçak gövdesi testlerini başarıyla tamamladı.

Hürkuş tam olarak beş binden fazla parça ile tasarlandı. Her bir parçanın uçak için güvenlik faktörü dikkate alınarak kontroller yapıldıktan sonra parçaların uçağa konumlandırılması yapıldı ve uygun olmayan parçalar tekrardan üretime sokuldu. 27 Haziran 2012 tarihinde Hürkuş için “Roll-Out”, yani hangardan çıkarılma töreni yapıldı. Milli Uçağımızın isim kaynağı Vecihi Hürkuş’un kızı Gönül Hürkuş Şarman ve bir diğer havacılık kahramanımız Nuri Demirağ’ın yakınları töreni ön sıralardan takip ettiler.
TUSAŞ çalışanları Hürkuş’un rakiplerinden çok daha iyi bir hale getirmek için bazen bir parçayı defalarca ürettiler. Bu ekip başarısını ispatlamak üzere ülke insanın kendilerine olan inançlarını ve güvenlerini yüreklerinde hissederek yoğun ve uzun çalışmalara rağmen başarı motivasyonlarını kaybetmediler.

HÜRKUŞ TEKNİK ÖZELLİKLERİ

• Kanat Açıklığı: 10.91 metre
• Uzunluk: 11 metre 17 santimetre
• Yerden Maksimum Yükseklik: 3 metre 70 santimetre
• Kalkış Mesafesi: 1.605 ft (489m)
• İniş Mesafesi: 1945 ft(592m)
• Maksimum Tırmanma Hızı: 4370 ft/dk (22 m/s)
• Maksimum Seyir Hızı: 310 KCAS (574 km/sa)
• G limitleri: +7/-3.5G
• Azami Servis İrtifası: 34 700 ft (10 577 m)
• Maksimum Havada Kalma Süresi: 4.15 saat
• Ters Uçuş Kabiliyeti: 30 saniye
• Maksimum Menzil :798 deniz mili (1478 km)

Pilot konforunu ve yaşamsal aktivitelerini desteklemek üzere uçakta yüksek performanslı iklimlendirme sistemi ve anti-g sistemine yer verildi. Acil durumlar için uçakta iki adet batarya olup, kritik sistemler toplam 60 dakika besleyebiliyor. Hürkuş’un iniş takımları ise askeri eğitim uçaklarına özgü yüksek şok dayanımlı 13 ft/s çökme hızıyla iniş yapabilecek şekilde tasarlandı. Uçağın iniş ve kalkış hızına etkisi bilen deneyimli mühendisler yaptıkları analiz çalışmaları sonunda “Advanced TAI Airfoil” uçak kanadına yer verdiler.

Hürkuş’un Gökyüzüyle İlk Teması

Tasarım ve üretim aşamaları başarılı bir şekilde geçen Hürkuş, TUSAŞ’ın EASA’dan da Tasarım Organizasyon Onayını alarak güçlü bir şekilde yoluna devam ediyordu. Uçuş testlerinin daha yakından takip edilmesi ve analizlerin yapılması için şirket tesislerinde özel bir test merkezi kurdu. Bu test merkezinde uzman mühendisler test verilerini analiz ederek tüm verileri burada değerlendirecekti. Milli uçağın ilk uçuş testleri için bir test pilotuna ihtiyaç vardı. Hürkuş’un tasarım sürecinde mühendislere deneyimlerini aktararak destek veren Binbaşı Pilot Murat ÖZPALA ilk akla gelen isimdi ve vakit kaybedilmeden bu isimle çalışmaya karar verildi.

Milli bir uçağın yapılacağı duyduğu anda “Bu uçağı kim uçuracak?” sorusunu soran Murat ÖZPALA, şimdi o uçağı kullanacak ilk pilot oluvermişti. TUSAŞ’ta test pilotu olabilmek için Kanada’nın yolunu tuttu. Uzun eğitimler sonunda test pilotu unvanını kazanan Murat ÖZPALA ülkemize döndüğünde Hürkuş’un kokpitine giren ilk isim oldu. Hürkuş yer testlerini başarılı bir şekilde tamamladı. Yapılan tüm analiz sonuçları test sonuçlarıyla eşleşti. 19 Şubat 2013 tarihinde Hürkuş’un motorunun sesi ilk defa TUSAŞ tesislerinde yankılandı. Milli uçağı göklerde görmek isteyen milletimiz gözünü TUSAŞ’a çevirmişti. TUSAŞ yönetimi uzun yıllardır milletin beklediği bu anı daha fazla bekletmeden 29 Ağustos 2013 tarihinde yapma kararı aldı. 31 Temmuz 2013 tarihinde verilen tescil sertifikasıyla da Türkiye’nin İlk Temel Eğitim Uçağı Hürkuş, “TC-VCH, 001” seri numarasıyla tarihteki yerini almıştı.

En Önde Ayakta, Ak Saçlı Genç Kadın

29 Ağustos 2013 günü sabahın erken saatleriyle beraber tüm millet gökyüzüne kilitlenmişti. Murat ÖZPALA turuncu test pilotu tulumuyla Hürkuş’la bir araya geldi. O gün hissettiklerini şu sözlerle anlatıyor: “Herkesin gözü bu tayyarenin üzerinde. Acaba sağ salim indirebilecek miyim? Bunlar aklımdaki ve gönlümdekiler.”
Murat ÖZPALA kokpitteki yerini aldığında nefesler tutulmuştu. Büyük bir heyecan vardı. Havalanmak için koşmaya başlayan Hürkuş havalandı ve 500 feet’de 259 km/sa hıza ulaştı. Tüm bunlar olurken kalabalığın arasında ön saflarda yerini alan Vecihi Bey’in kızı Gönül Hürkuş Şarman’ın ağzından “ Mutluyum, çok şükür. Bugünü gördüğüme çok mutluyum.” Cümleleri dökülüyordu. 89 yaşında hayatı gözleri yummadan birkaç sene önce babasının hayallerine tanıklık etmenin gururunu ve coşkusunu yaşıyordu.

Hürkuş Havacılık Tarihindeki Yerini Aldı

Denetimlerden geçen testlerde kendini kanıtlayan, EASA ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden sertifiye edilen ilk uçak olan Hürkuş’un sertifikası, 12 Temmuz 2016 tarihinde dünyanın en önemli havacılık organizasyonlarından Farnborough Havacılık Fuarında dönemin TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı’nın ev sahipliğini üstlendiği bir törende Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi EASA Sertifikasyon Direktörü Trevor Woods’tan teslim alındı.

Hürkuş bu sertifikayı alarak aynı zamanda kanopisinin özellikleri ve fırlatma koltuğu sistemlerini aynı uçak içerisinde EASA’ya sertifiye ettirilen ilk uçak olarak tarihteki yerini aldı. Hürkuş’un tasarımı için toplam 1 milyon saat harcandı.4800 teknik rapor ve 7500 teknik resim hazırlandı. 5221 detay parça üretimine kafa yoruldu. Uçağı ortaya çıkaran ekibin yaş ortalaması 30’un altındaydı. Ülkemizin havacılıktaki bu başarısının ilerleyen yıllarda katlanarak devam edeceğine yürekten inanıyorum. Yeni Nesil Temel Eğitim Uçağı: HÜRKUŞ’un bütün oluşum hikayesinin anlatıldığı kitaba buradan ulaşabilirsiniz.

Ayrıca TUSAŞ’ın diğer havacılık ürünlerini buradan inceleyebilirsiniz.